هاینریش بل: الماس کلکسیون سازمان سیا

این پست جدید نیست، آن را از آرشیو ۴دیواری قبلی به این‌جا منتقل کردم. دو مطلب ترجمه است در باره هدایت امنیتی رسانه­‌ها، فرهنگ و افکارعمومی که هنوز «به روز» است و حتی شاید بهتر از آن روزها فهمیده شود.

*

دیروز در برلین فیلم مستندی از کانال آلمانی­‌فرانسوی «آرته» به مطبوعات معرفی شد که در آن برنده نوبل ادبی هاینریش بل به هم­کاری با سازمان cia متهم می­‌شود. این نویسنده آلمانی در چندین سازمان مخفی وابسته به سیا خدمت کرده است. در این فیلم رئیس سابق «مرکز فرهنگی شهر کلن» که هاینریش­ بل را برای عملیات سازمان سیا در سطح اروپا به خود جذب کرده بود، ادعا کرد که «همه ما برای سازمان سیا کار می­‌کردیم». وی اضافه کرد که آن­‌ها بدون آگاهی از مناسبات پشت پرده، به پشتیبانی صندوق مالی شرکت آمریکایی فورد اعتماد کرده بوده­‌اند. در فیلم یادشده مصاحبه­‌ای نیز با گونترگراس موجود است. گراس در این مصاحبه همکاری آگاهانه هاینریش­‌ بل با سازمان سیا را نامحتمل می­‌نامد.

طبق اسنادی که فیلم ارایه می­‌دهد سازمان سیا هزینه سفرهای هاینریش­‌ بل و برخی دیگر از نویسندگان را به مراکز فرهنگی بین‌المللی می­‌پرداخته است. هانس رودیگرمینوف نویسنده فیلم می­‌گوید: «هاینریش­ بل قطعه الماسی بود در کلکسیون سازمان سیا». بازسازی روابط بل و سازمان سیا به سال­‌های ١٩٥٠ برمی­‌گردد که او هنوز آن­‌چنان شهرتی نداشت و برای داستان­خوانی به برلین دعوت می­‌شد. درطی همین دعوت­‌ها پای او به جریاناتی مانند «سازمان آلمانی جبهه» که تحت هدایت سازمان سیا بود باز می­‌شود.

طوری که در فیلم مطرح می­‌شود پس از تشدید تماس­‌ها، هاینریش­ بل رسما به عضویت یکی از سازمان­‌های مخفی سیا درمی­‌آید. اعضای این سازمان با روشنفکران لهستانی، شوروی سابق و آلمان شرقی تماس می­‌گرفتند و اطلاعاتی را از غرب در اختیار ایشان قرار می­‌دادند. از این طریق «روشن­فکران ناراضی» جذب شده و ازطریق هاینریش­ بل در مسافرت­‌هایی به کشورهای بلوک شرق به افکار عمومی بین­‌المللی معرفی می­‌شدند. هاینریش بل درباره این سفرها گزارش­‌هایی تهیه می­‌کرد که به «مرکز فرهنگی شهر کلن» می­‌رسیده است.

روی چنین پس­‌زمینه امنیتی­‌ای اخراج نویسنده ناراضی شوروی Solschenizyn طور دیگری دیده می­‌شود. او در سال ١٩٧٤ در مسکو دستگیر و به­‌طور موقت زندانی شد. سپس به کلن آمد و مورد استقبال هاینریش­ بل قرارگرفت. تمهیدات این ماجرا به عهده «اداره امور خارجه» آلمان بود. بل هم­چنین با استفاده از وجهه خود در انجمن بین­‌المللی نویسندگان (پن) از ناراضیان یوگسلاوی سابق حمایت می­‌کرد. بل در این انجمن به عنوان نویسنده­ای دور از مناسبات دولتی، و فرد دمکراتی که نمی­توان به او رشوه پرداخت معروف بود. فیلم ادعا می­کند که او در عمل در خدمت اهداف دولت آمریکا و شرکای آن در آلمان درآمد. هاینریش­ بل در مرکز فرهنگی سازمان سیا در شهر کلن از چنان اهمتی برخوردار بود که ریاست آن را به عهده او نهادند.

بنا به اطلاعاتی که کانال تلوزیونی «آرته» ارایه می­‌دهد، در محفل فرهنگی شهر کلن مهمترین نمایندگان مطبوعات و انتشارات آلمان گردهم می­‌آمدند. هدف آن­ها این بود که روشنفکران چپی را در مقابل وسوسه­‌های مارکسیتی حفظ کرده و تأثیرات رسانه­‌ای آن­ها را خنثی کنند.

ارتباطات سطح بالا با مراکز بزرگ تلوزیونی برای مأموران آلمانی سازمان سیا امکان ارتباط با میلیون­‌ها شنونده و بیننده را مهیا کرده بود. مأموران مورد اعتماد سازمان سیا توانستند به طرز «عالی» در مقابل میکرفن­‌ها و دوربین­‌های رادیو­تلوزیون­‌های دولتی قرارگرفته و مطبوعات سوسیال­‌دمکرات­‌ها را تحت سلطه خود درآورند.

طوری که فیلم مستند یادشده نشان می­‌دهد، هدایت مراکز فرهنگی سازمان سیا در شهر کلن، برلین­ غربی، مونیخ و هامبورگ در دست جاسوسان آمریکایی قرار داشت که تحت نقاب همکاران «کنگره آزادی فرهنگی» پاریس انجام وظیفه می­‌کردند.

این ادعا که تا به حال به صورت رسمی رد نشده است توسط نویسنده (زن) انگلیسی Frances Stonor Saunders در کتابی با عنوان «چه­ کسی صورت­‌حساب را می­‌پردازد» با ارایه اسنادی از بایگانی­‌های آمریکا نیز مطرح شده است.

شبکه این مراکز که نویسندگان، هنرمندان و روشنفکران مشهور بین­‌المللی اعضای آن را تشکیل می­دادند تا اتریش، سوئیس و ایتالیا می­‌رسیده است. در این کشورها با پشتیبانی مالی سازمان سیا مجلات فرهنگی­‌ای منتشر می­‌شده است بدون این­که افکار عمومی از پشت­‌پرده خبر داشته باشد. همین­طور در جهان عرب و آفریقا سازمان سیا جهت یافتن همکارانی بین روشنفکران «شعبه­»هایی احداث کرده بوده است که به برخی از آنان بورس داده می­‌شد و در ارتباط با مرکز سازمان سیا در پاریس قرارمی­‌گرفتند.

نویسنده فیلم مستند یادشده در کنفرانس مطبوعاتی در برلین می­‌گوید: «افکارعمومی آلمان، کشورهای اروپایی و جهان د‌‌‌ه­‌ها سال مستمرا فریب خورد. آن­چه به نظربح‌ث­وجدل غیردولتی حول­وحوش سیاست و فرهنگ می‌­رسید، از طریق دولت هدایت می‌شد. سازمان سیا به طور برنامه­‌ریزی­‌شده از نویسندگانی مانند هاینریش بل استفاده می­‌کرد».

[ترجمه آزاد، متن آلمانی این­جا]

*   *   * 

الماس کلکسیون سازمان سیا
مصاحبه با هانس رودیگرمینوف Hans-Rüdiger Minow نویسنده فیلم مستند در باره هدایت امنیتی رسانه­‌ها، فرهنگ و افکارعمومی:
- آقای مینوف، واکنش­ها نسبت به فیلم مستند شما چگونه بود؟

 آن­‌هایی که فیلم را دیدند، از دیدن آن گیج شدند، به شک افتادند و برخی به فکر فرورفتند. خبرنگارانی که این فیلم را درباره هدایت امنیتی رسانه­‌ها تماشا کردند، محتملا خود جزو اهداف بلقوه چنین اعمالی محسوب می­‌شوند.

- گیج­‌کننده این است که سازمان سیا درواقع پیش از همه خواهان جذب روشنفکران و هنرمندان چپ، از جمله بزرگی مانند هاینریش­بل بوده است ...

این گروه برای هر کار امنیتی هدایت شده در عرصه افکار عمومی با اهمیت است. اول به این خاطر که با وجود کوچکی، در رسانه­‌ها و فرهنگ روز بی­‌تأثیر نیست. دوم از این جهت که نگاه نقادانه، بخصوص دیدگاه نقادانه­­‌ی اجتماعی­‌شان، آن­ها را قابل اعتماد می­‌سازد. درمورد هنرمندان و روشنفکران چپ این تصور می­‌رود که از مناسبات دولتی به دور هستند. این برای مخاطبان مناسب است. و بالاخره سوم، به این دلیل که در این گروه گاه­‌وبی­‌گاه افکاری به وجود می­‌آ‌ید که می­‌تواند برای مناسبات موجود خطرناک باشد، بگوییم نوعی وسوسه مارکسیستی. همین­‌که بتوان یک چنین گروهی را هدایت کرد، حتی اگر نتیجه این هدایت خنثی­‌سازی باشد، خود موفقیتی بزرگ است.

- از هاینریش­بل چه انتظاری داشتند؟ او که در آلمان شرقی یا در شوروی سابق به عنوان نویسنده­‌ای شهرت داشت که در جدل با مناسبات آلمان غربی بود.

بل درست به همین خاطر یک قطعه الماس در کلکسیون سازمان سیا بود. البته سازمان سیا همین یک قطعه الماس را نداشت. از آغاز سال­های ۶۰، گزارشات هاینریش­ بل از سفرهایش به شوروی، لهستان به دفتر مرکز فرهنگی سازمان سیا در کلن می­‌رسید که محل آن در انتشارات «کیپن­‌هویر و ویچ» بود. این گزارشات احتمالا از آن­جا به سازمان­‌های مرتبط آلمانی­ فرستاده می­‌شد. در انتشارات یادشده گروهی از ژورنالیست­‌های سرشناس و با نفوذ با هدف استفاده از میکرفن و دوربین­‌های رادیوتلوزیون دولتی و سلطه بر مطبوعات سوسیال­‌دمکراسی، جمع می­‌شدند.

- در رسیدن به این هدف موفقیت داشتند؟

کاملا.

- در فیلم شما معلوم نمی­‌شود که هاینریش­ بل آگاهانه برای سازمان­‌های وابسته به سازمان سیا کار می­‌کرد.

گونتر گراس که هاینریش­ بل را از طریق مشارکت در پروژه­‌های ادبی می­‌شناخت، معتقد است که او از ماجرا بی­خبر بوده است.

- این سخن گراس به نظر شما قابل اعتماد است؟

درواقع گراس می­‌بایستی بداند. از سوی دیگر، گراس با خانم «کارولا اشترن» هم همکاری داشت و نمی­‌دانست که او از جاسوسان قدیمی آمریکا بود. بعدها گونترگراس، هاینریش­ بل و خانم کارولا اشترن مشترکا مجله ادبی «ال٧٦» را (با تیتر فرعی «برای سوسیالیسم دمکراتیک») منتشر می­‌کردند. این جالب­‌ترین پیش­‌زمینه وسوسه­‌های مارکسیستی بود که کاملا در خط سازمان سیا بود. هاینریش­ بل سال­‌ها به عنوان کسی که قدرت قانع­‌سازی داشت، در خدمت این «خط» بود. بی­‌تفاوت است که او خود را موظف به وفاداری نسبت به «هدایت» سازمان سیا می­‌دانست، نسبت به آن مدارا می­‌کرد، یا از وجود آن بی­‌خبر بود. بل خیلی سیاسی بود. بنیاد حزب سبزهای «اتحاد٩٠» به حق نام هاینریش­ بل را برخود دارد.

- پول هم در کار بود؟

در مورد مأموران جزء چرا، اما معمولا پول را توی جیب مأموران تأثیرگذار فرونمی­‌کنند. نهادهای دولتی و امنیتی در پشتیبانی مالی از طریق بی­راهه­‌ها استادند. در صورت جریان­‌یافتن پول سیاست­‌هایی به کار بسته می­‌شد که از طریق شخص سوم صورت گیرد، مثلا از طریق پرداخت به «کلوپ پن». سازمان سیا پول به حساب کلوپ واریز می­کرد تا نویسنده مشخصی در نشست­‌های بین­‌المللی که به نظر سیا از لحاظ سیاسی مهم می­‌رسیدند شرکت کند، یعنی همه­‌ی جاهایی که می­‌بایستی جبهه آمریکایی­‌ها در جنگ تبلیغاتی تقویت می­‌شد.

- آیا این پول­‌ها برای افراد مشخصی در نظر گرفته می­‌شد؟ آیا اسم هاینریش­ بل جایی می­‌آ‌ید؟

این پول­‌ها برای اشخاص مشخصی درنظر گرفته می­‌شد.

- فیلم شما تا به سال­‌های هفتاد می­‌رسد. آیا در این زمان فعالیت­‌های جاسوسی در رسانه­‌های آلمان پایان یافت؟

چنین تصوری ساده­‌لوحانه است. در سال­‌های هفتاد برتری سازمان سیا تمام می­‌شود و کارها به سازمان­‌های امنیتی آلمان واگذر می­‌گردد که آدم­های جدیدی با قابلیت اقناع می­‌یابند.
[متن اصلی به آلمانی از اینجا]